Verhalen over de spin Anansi zijn heel vroeger in West-Afrika ontstaan. Daar speelden deze volksverhalen sinds mensenheugenis een grote rol in de vertelcultuur. Wie was Anansi, zul je je afvragen. Wel, dat was een sluwe mythische spin die iedereen te slim af was en die men vaak als een godin zag. Er zijn veel verschillende volksverhalen over Anansi verzonnen en verteld.
Anansi Tori
In Suriname groeide Anansi, een naam die in het Afrikaans eigenlijk gewoon “spin” wil zeggen, uit naar Anansi Tori. Tori betekent “verhaal”. Men wijdde er in de vroege avond een radioprogramma aan en men vertelde in die uitzendingen een Anansi Tori. Vaak was de inhoud wat griezelig, zodat kinderen na het luisteren naar zo’n verhaal vaak bang waren om naar bed te gaan.
Zon
De verhalen over Anansi uit de 17de en 18de eeuw waren vaak gebaseerd op Anansi de Godin. In Ghana en Liberia bijvoorbeeld zag men Anansi als de Schepper van de mens. Ook kon de spin communiceren met overleden dierbaren en zelfs met kwade geesten. Maar de spin bracht ook nieuwe kennis naar de mens en zorgde er bovendien voor dat er eten op tafel kwam. Anansi werd in die oude verhalen vaak afgebeeld als de zon, middenin een web van zonnestralen.
Moraal
De verhalen van Anansi werden tussen de 16de en 19de eeuw vanuit Afrika meegenomen naar Amerika, waardoor de legenden over Anansi over een groter gebied werden verspreid. In de nieuwe omgeving werden er ook nieuwe elementen aan toegevoegd. Zo kreeg Anansi er een leeuw als vijand bij. Dat was een sterke tegenstander, maar Anansi was hem altijd te slim af. En zoals de spin op de been bleef en zich altijd overal uit wist te redden, werd zij een held voor de mens die ook overeind wilde blijven. De spin vond bij problemen immers altijd een slimme uitweg en zo kregen, zeker in die tijden, de verhalen een moraal met een diepere betekenis.
Kattenkwaad
Na de 18de eeuw verloor Anansi langzamerhand haar goddelijke status. De spin liet zich door een zonnestraaltje naar beneden voeren en op de aarde zakken. Vanaf die tijd was zij niet meer bovennatuurlijk maar een sluwe slimmerik. Het goddelijke verdween tenslotte helemaal en Anansi begon kattenkwaad uit te halen. Toen het eenmaal zo ver was, was het aantal verschillende verhalen over Anansi niet meer bij te houden.
Verdriet
In Suriname is het een oud gebruik dat men tijdens een begrafenis een Anansi Tori vertelt. Meestal gebeurt dit ’s nachts. Het doel daarvan is om je verdriet en verlies even te vergeten. De Anansi-verteller begint het verhaal over de spin, maar al vertellende verplaatst hij het karakter van de overledene naar het karakter van de spin. Dus anekdotes over het leven van de overledenen worden verteld als een Anansi-beleving. Zo wil men benadrukken welk geweldig leven de overledene heeft gehad. Ter nagedachtenis, zeg maar, zodat iedereen er zijn verdriet in kwijt kan.
Liefs, Wies Bakker
Fotoverantwoording: © Can Stock Photo / Aniszewski
